Η ξεχασμένη αρετή του Έρωτα
Κανείς δεν μπόρεσε να κατανοήσει και να αποτυπώσει τον Έρωτα καλύτερα, από τους αρχαίους Έλληνες. Τον ύμνησαν σαν θεό και διέδωσαν την φήμη του θέλοντας η αξία του να μείνει αιώνια. Μίλησαν για αυτόν δημόσια και ιδιωτικά, παρουσιάζοντας με θάρρος και περίσσια ανδρεία τη βαθιά του έννοια και ομορφιά. Αντέκρουσαν τις αμφιβολίες των κοινών ανθρώπων με λόγια σοφά και εύστοχα, δίνοντας τους να καταλάβουν πως έχουν γεννηθεί σε έναν κόσμο στον οποίο ο έρωτας προϋπήρχε. Ξαναδιαβάζοντας το Συμπόσιο του Πλάτωνα στις μέρες μας ανακαλύπτουμε την ξεχασμένη αρετή του Έρωτα.
Βλέπουμε καθαρά πόσο δίκιο είχαν οι αρχαίοι να αναγνωρίζουν τον Έρωτα σαν θεό με δυνάμεις πανίσχυρες από κάθε άποψη. Μέσα στα χρόνια οι σύγχρονοι άνθρωποι έμαθαν να τον ζουν διαφορετικά και αλλοίωσαν την αυθεντική φύση του Έρωτα. Ζορίστηκαν να τον συναντήσουν. Όμως μέσα από τον παλμό των ερωτευμένων συναισθημάτων τους, ξανάνιωσαν σαν μικροί θεοί σε μυστική αποστολή. Άλλοτε πάλι σκόνταψαν στα λάθη της υπερβολής, να είναι είτε βιαστικοί είτε αναποφάσιστοι, ή να χορταίνουν γρήγορα. Πριν ακόμα προλάβουν να γευτούν την πραγματική ουσία του Έρωτα.
Έρωτας & Άγιος Βαλεντίνος
Πολλοί δυσανασχετούν με τον φανταχτερό εορτασμό του Αγίου Βαλεντίνου, μιας και οι εκδηλώσεις του εορτασμού περιορίζονται κυρίως σε ανταλλαγές δώρων, κάρτες με κλισέ φράσεις, γλυκίσματα και παιδικά λούτρινα ζωάκια. Περιορίζονται σε όλα όσα μας υπενθυμίζουν πόσο έχουμε απομακρυνθεί τόσο από την ουσία και το συναίσθημα του έρωτα. Ας αφήσουμε για λίγο στην άκρη τον επιτηδευμένο τρόπο που βλέπουμε τον έρωτα και ας ανατρέξουμε πίσω στους αιώνες για λίγη ή περισσότερη έμπνευση. Το χρειαζόμαστε όλοι!
Έρωτας, των αρχαίων ο αρχαιότερος
Από τους πρώτους που μίλησε για την έννοια του έρωτα ήταν ο Φαίδρος, διατυπώνοντας την άποψη του με λόγια μεγάλα και πανανθρώπινα λέγοντας: “ O ‘Ερωτας είναι θεός μεγάλος και προκαλεί τον θαυμασμό ανθρώπων και θεών, για πολλούς λόγους, εξαιρέτως όμως για ό,τι αφορά στη γέννησή του. Γιατί είναι ανάμεσα στους αρχαίους θεούς ο αρχαιότερος και να η απόδειξη, γονείς του Έρωτα ούτε υπάρχουν ούτε αναφέρονται από κανένα πεζογράφο η ποιητή. Ο Ησίοδος λέει ότι πρωτόπλαστο δημιουργήθηκε το Χάος και κατόπι, η ευρύστερνη Γαία, το βάθρο το ασάλευτο, το αιώνιο όλων των πάντων κι ο Έρωτας. Ανάμεσα στους θεούς, ο Έρως είναι και ο αρχαιότατος και ο πιο αξιοσέβαστος. Είναι αυτός που έχει τον πρώτο λόγο για να αποχτήσουν οι άνθρωποι, κι όσο ζούνε κι όταν πεθάνουν, αρετή κι ευτυχία.”
Η διπλή φύση του έρωτα
Για τον Παυσανία ο Έρωτας είχε διπλή φύση. Την ανθρώπινη με τον σαρκικό έρωτα και την προσκόλληση στο σώμα και την ανώτερη με την θεϊκή ένωση που αντανακλά στους ανθρώπους συναισθήματα ολότητας και πληρότητας. Διαχωρίζει δε τον Έρωτα σε κοινό και ουράνιο. Επαίνεσε και αυτός τον Έρωτα λέγοντας:
“Αφροδίτη χωρίς Έρωτα δεν υπάρχει. Αν είχαμε μια Αφροδίτη, θα είχαμε έναν Έρωτα. Από τη στιγμή όμως που έχουμε δύο, αναπόφευκτα δύο είναι και οι Έρωτες. Και σε κάθε περίπτωση οι θεές είναι δύο. Η μια αρχαιότερη, χωρίς μητέρα, η θυγατέρα του Ουρανού, αυτή που ονομάζουμε Ουρανία Αφροδίτη. Και η άλλη νεότερη, του Δία και της Διώνης, αυτή που ονομάζουμε Πάνδημο. Αποκαλούμε τον Έρωτα Πάνδημο, τον άλλο Ουράνιο. Ο Έρωτας της Πανδήμου Αφροδίτης είναι κυριολεκτικά πάνδημος και καταπιάνεται με όλα, κι αυτός είναι ο έρωτας των αγοραίων ανθρώπων.
Είναι όμορφο να ικανοποιείς τον κάθε πόθο σε κάθε περίπτωση, αν είναι να αποκτήσεις αρετή.Ο Έρωτας της Αφροδίτης, της Ουράνιας θεάς, ουράνιος κι ο ίδιος και με ανεκτίμητη αξία και για πόλεις και για άτομα, με το να απαιτεί να καταβάλλουν κάθε φροντίδα για την αρετή.”
Κοσμικός Έρως
Ο θαυμασμός και το ενδιαφέρον των αρχαίων Ελλήνων επικεντρωνόταν σε πνευματικά θέματα τα όποια προσέγγιζαν με συναισθηματική ευαισθησία. Ο κοσμικός Έρωτας αποτέλεσε για αυτούς, πρόκληση, έμπνευση και θαυμασμό. Έπειτα προσπάθησαν να αναγάγουν την προσφορά του, σε ανώτερα επίπεδα ικανοποίησης και σημασιολογίας. Ο πολυδιάστατος κοσμικός χώρος είναι αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούν Χάος. Το Χάος εμπεριέχει την Γαία που σήμερα οι επιστήμονες συσχετίζουν με τα κβαντικά πεδία. Ανάμεσα τους υπάρχει ο κοσμικός έρως. Κάτι που θα μπορούσε φιλοσοφικά να συσχετιστεί με την εξιδανίκευση. Δηλαδή τον έρωτα του Χάους για την Γαία και της Γαίας για το Χάος. Έρως από το αρχαίο ρήμα έρρομαι δηλαδή αποκτώ ρώμη, γίνομαι δυνατός. Ο Έρως ως κοσμική τάση και δύναμη, ενώνει το Χάος και την Γαία. Με άλλα λόγια, λόγω της δύναμης της έλξης που προκαλεί ο Έρωτας, διάφορα κβαντικά πεδία συνδέονται και συνδυάζονται.
Η αρετή του Έρωτα
Ο νεαρός ποιητής Αγάθωνας ήταν ένας από αυτούς που μίλησε για τον έρωτα με τολμηρά λόγια. “ Η Αρετή του Έρωτα είναι το σπουδαιότερο. Ο Έρως ούτε αδικεί θεό ή άνθρωπο ούτε αδικείται από θεό ή άνθρωπο. Ο καθένας μπαίνει εθελούσια στη δούλεψη του Έρωτα, ο οποίος δεν αναμετριέται ούτε τον Άρη σε ανδρεία. Γιατί ο κάθε άνθρωπος γίνεται ποιητής και σοφός με τον Έρωτα. Φτάνει να τον αγγίξει αυτός ο άξιος δημιουργός κάθε δημιουργίας.”
Ο Αγάθωνας αντιλαμβανόταν τον Έρωτα ως κάτοχο της ανώτερης αρετής και αιτία να προικιστούν και άλλοι με παρόμοια προτερήματα. Αναρωτώμενος υποστήριζε: “ Ποιος θα φέρει αντίρρηση ότι το ζωικό βασίλειο είναι έργο της σοφίας του Έρωτα, χάρη στην οποία γεννιούνται και μεγαλώνουν όλα τα ζώα; Φέρνει στον κόσμο μας ειρήνη, απανεμιά στα πέλαγα και γαλήνη, ανέμων καταλάγιασμα και ύπνο στον πονεμένο. Αυτός αφανίζει από ανάμεσά μας τις έχθρες, μας κάνει πλούσιους σε φιλίες. Με τον του γλυκό τρόπο χαρίζει και την αγριάδα εξορίζει. Γενναιόδωρος στην εύνοια, με άδεια χέρια για τη δυσμένεια, σπλαχνικός με αγαθότητα.”
Των σοφών θέαμα και των θεών θαύμασμα.
‘Όσοι τον στερήθηκαν, τον λαχταρούν. Όσοι τον χαίρονται, θέλουν να τον κρατούν.” συνεχίζει ο Αγάθωνας. “‘Όλος έγνοια για τα καλά, ανέμελος για τα κακά. Στο μόχθο σου, στο φόβο σου, στον πόθο σου, στον λόγο σου, ασύγκριτος τιμονιέρης, συμπολεμιστής σου πάνω στο καράβι και μαχητής στο πλευρό σου. Κόσμημα όλων, θεών και ανθρώπων. Κορυφαίος του χορού, πανέμορφος και πρώτο παλικάρι, που χρέος μας ο καθένας μας έχει να τον ακολουθεί. Δοξολογώντας τον μελωδικά, συνοδεύοντάς τον στο άσμα που ψάλλει σαγηνεύοντας τη σκέψη όλων των θεών και των ανθρώπων.
Ο σατυρικός ποιητής Αριστοφάνης περιγράφει στην ομιλία του τον έρωτα σαν έναν θεό που θα έπρεπε να λατρεύεται σε βωμούς και σε λατρευτικά κέντρα με απόλυτη προτεραιότητα. “Γιατί, περισσότερο από κάθε άλλο θεό τρέφει τα πιο φιλάνθρωπα αισθήματα, καθώς παραστέκεται στον άνθρωπο και γιατρεύει όλα εκείνα, που με τη γιατρειά τους θα μπορούσε το ανθρώπινο γένος να χαρεί την πιο μεγάλη ευτυχία.”
Έρωτας και αρμονία
Ο Αθηναίος γιατρός Ερυξίμαχος ήταν πεπεισμένος πως ο Έρωτας είναι δισυπόστατος και δεν συμβαίνει μόνο στους ανθρώπους, αλλά παντού στο Σύμπαν, συμπεριλαμβανομένου του ζωικού βασιλείου και τον κόσμο των φυτών. Υποστήριζε πως ο Έρωτας είναι μία παγκόσμια δύναμη. Και όταν τα διαμετρικά αντίθετα στοιχεία, όπως το ψυχρό με το θερμό, το πικρό με το γλυκό, το ξερό με το υγρό, βρίσκονται σε αρμονία, τότε επηρεάζονται από τον Έρωτα.
Έπειτα παρομοίασε τον Έρωτα με τον μουσικό ρυθμό, λέγοντας: “Την αρμονία συναποτέλεσαν οι υψηλές και χαμηλές νότες, που αρχικά βρίσκονταν σε αντίθεση. Αργότερα όμως συμφώνησαν με την παρέμβαση της μουσικής τέχνης. Θα ήταν αδύνατο να έχουμε αρμονία, όσο θα συνέχιζαν οι υψηλές και χαμηλές νότες να βρίσκονται σε αντίθεση. Γιατί η αρμονία είναι συνήχηση και η συνήχηση είναι μια μορφή συμφωνίας κι είναι αδύνατο να φέρουμε σε αρμονία αυτό που βρίσκεται σε αντίθεση και δεν συμφωνεί. Όπως κι ο ρυθμός γεννήθηκε από το γρήγορο και το αργό, από στοιχεία που βρίσκονταν πρώτα σε αντίθεση, όταν αργότερα ήρθαν και συμφώνησαν. Και τη συμφωνία ανάμεσα σε όλα αυτά, όπως παραπάνω η ιατρική, εδώ τη φέρνει η μουσική, δημιουργώντας έρωτα και ομόνοια ανάμεσά τους. Και η μουσική γίνεται η επιστήμη των ερωτικών σχέσεων στη σφαίρα της αρμονίας και του ρυθμού.”
Ανάμεσα στον θνητό και στον αθάνατο Έρωτα
Στην αρχαία Ελλάδα η αρετή ήταν αντιληπτή σαν ηθική αριστεία. Και ο Έρωτας ως αρετή περισσότερο λατρευόταν παρά είχε σχέση με το ανθρώπινο ερωτικό πάθος. Στις μέρες μας ο έρωτας είναι υποβαθμισμένος σε σχέση με αυτό που αντιλαμβανόντουσαν οι αρχαίοι Έλληνες για τον κοσμικό έρωτα. Και αυτό γιατί αναγκαζόμαστε να περιορίζουμε το πλήθος των αρχικών χαρακτηριστικών του κοσμικού έρωτα και να τον προσγειώνουμε στην ανθρώπινη καθημερινότητα που μπορεί να λειτουργήσει μόνο με αμοιβαία εξιδανίκευση μεταξύ ανθρώπων. Κατά την γνώμη μου ο έρωτας στην εξιδανικευμένη του μορφή, δεν γίνεται να διακατέχει διαρκώς κάποιον, διότι τον αναγκάζει να εξιδανικεύει τα πάντα γύρω του. Έτσι καταλήγει να ζει μία ουτοπία.
Όσο πιο πολύ “υποβιβάζουμε” την κοσμική δύναμη του Έρωτα, σε αυτό που θα έπρεπε να συμβαίνει μεταξύ των ανθρώπων, ο Έρωτας χάνει τη πρωταρχική του αλήθεια. Ίσως για αυτό τον αναζητάμε και λαχταράμε την γέννηση του, ξανά και ξανά..
Σταυρούλα Χριστοπούλου
Συμβουλευτική κατεύθυνση και επίτευξη στόχων
Δημοσιεύτηκε και στο beautemagazinegreece